Stanowisko V Walnego Zgromadzenia Delegatów Dolnośląskiej Izby Rolniczej z dnia 12 czerwca 2017r. w sprawie OSN oraz odpowiedź Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu

Walne Zgromadzenie Dolnośląskiej Izby Rolniczej z zaniepokojeniem i niezadowoleniem przyjmuje sposób wdrażania nowych przepisów dotyczących obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Uważamy,że obowiązujące od dnia 1 marca bieżącego roku rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, w sprawie określenia w regionie wodnym Środkowej Odry wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszaru szczególnie narażonego, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć, wpłynie drastycznie na sytuację ekonomiczną gospodarstw rolnych prowadzących produkcję zwierzęcą. Na Dolnym Śląsku w wyniku wieloletnich zaniedbań do minimum ograniczona została produkcja zwierzęca i obecnie spożywamy tu mięso i inne produkty pochodzenia zwierzęcego wyprodukowane w innych regionach Polski i Europy. Nasze oburzenie wywołuje fakt, że przystępując do prac zmieniających OSN nie przeprowadzono konsultacji z naszym samorządem i innymi organizacjami rolniczymi, ale również nie dokonano oceny prowadzonych hodowli mogących realnie wpłynąć na skażenia wód związkami azotu. Wyznaczony został jeden obszar szczególnie narażony, który obejmuje cały region wodny Środkowej Odry na terenie fragmentów województw: dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego, śląskiego i wielkopolskiego. Oznacza to, że od 1 marca 2017 roku praktycznie całe województwo dolnośląskie zostało objęte zasięgiem OSN. Zdaniem Walnego Zgromadzenia Dolnośląskiej Izby Rolniczej brak rzetelnego rozeznania oraz nie dokonanie oceny skali prowadzonej hodowli na terenie całego województwa doprowadziło do zbyt restrykcyjnego podejścia i objęcia zasięgiem OSN zbyt szerokiego obszaru na terenie województwa.

Takie działanie niesie za sobą konkretne konsekwencje dla gospodarstw rolnych położonych na OSN, gdyż zobligowane one są do prowadzenia produkcji zgodnie z określonymi w programie wymogami:
– prowadzenie dokumentacji zabiegów agrotechnicznych, w szczególności związane z nawożeniem (termin, rodzaj, dawka) oraz informacji o plonach i zbiorach,
– przestrzeganie określonych terminów stosowania nawozów,
– przestrzeganie określonych maksymalnych limitów całkowitej ilości azotu (N),
– sporządzenie bilansu azotu i planu nawozowego dla gospodarstw posiadających powyżej 100 ha na obszarach OSN,
– posiadanie zbiorników na przechowywanie gnojówki i gnojowicy dostosowanej do przechowywania co najmniej półrocznej produkcji tych nawozów (udokumentowane zagospodarowanie nadmiaru produkowanych nawozów),
– przechowywanie obornika w sposób zabezpieczający przed przenikaniem odciekówdo wód i gruntu z możliwością

– przechowywania przez min. 6 miesięcy, za wyjątkiem złożenia obornika na pryzmie bezpośrednio na gruncie w okresie od 1 marca do 31 października, jednak nie dłużej niż 12 tygodni,

– przechowywanie pasz soczystych na zabezpieczonym gruncie w taki sposób, aby wycieki nie przedostawały się do wód i gruntu, w szczególności w silosach i płytach.

Walne Zgromadzenie Delegatów Dolnośląskiej Izby Rolniczej stwierdza, że wprowadzając te regulacje całkowicie pominięto konsultacje z zainteresowanymi, nie uwzględniono trudnej sytuacji gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierzęcej, zwłaszcza w produkcji mleka i trzody chlewnej. Nakładając na rolników dodatkowe obowiązki i obejmując ich kolejnymi restrykcjami pozbawiono ich możliwości jakichkolwiek narzędzi pomocowych. Brak okresu przejściowego wprowadzenie tych przepisów może doprowadzić do znacznego ograniczenia, a nawet upadku odbudowywanej ogromnym wysiłkiem poszczególnych gospodarstw hodowli w naszym regionie.

Samorząd rolniczy stoi na stanowisku, że należy pilnie zweryfikować mapę obszarów OSN. Należy tego dokonać na podstawie rzetelnej oceny prowadzonej obecnie skali produkcji zwierzęcej i realnego zagrożenia powodowanego tym faktem dla poszczególnych obszarów naszego województwa. Takie podejście jest zasadne ze względu na duże zróżnicowanie krajobrazowo – przyrodnicze Dolnego Śląska. Równocześnie w celu zminimalizowania negatywnych skutków rozszerzenia terenów OSN, konieczne jest uruchomienie programu, który finansowałby w znacznym stopniu, a nawet w 100% budowę płyt i zbiorników na nawozy naturalne (jak to miało miejsce w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 „Dostosowanie gospodarstw do standardów UE”). Do czasu wdrożenia ww. programu należy odstąpić od karania rolników za nie spełnienie nałożonych wymogów. Najlepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie 5 letniego okresu przejściowego, dającego czas na wdrożenie niezbędnych zmian i rozwiązań.

Poniesienie wysokich nakładów na inwestycje wyposażające gospodarstwa rolne w trwałe urządzenia do magazynowania nawozów naturalnych, będzie znacznym obciążeniem dla budżetu gospodarstw. Zaostrzone wymogi, wprowadzone restrykcje i w ślad za tym idące kary za nie dostosowanie gospodarstw do nowych przepisów spowodują drastyczna zmianę dolnośląskiej wsi, która historycznie kojarzyła się z produkcją wołowiny. Szczególnie w rejonach górskich i podgórskich gdzie jest to jedyna alternatywa dla utrzymania gospodarstw. Skutki tego odczują nie tylko mieszkańcy dolnośląskich wsi, ale również konsumenci produkowanej przez nią żywności.

Walne Zgromadzenie Delegatów Dolnośląskiej Izby Rolniczej domaga się szerszego i wyprzedzającego wdrożenie przepisów konsultowania z samorządem rolniczym planowanych do wprowadzenia zmian na obszarach wiejskich. Normą powinno być korzystanie z wiedzy i doświadczenia samorządu rolniczego, a także bazowanie na rozwiązaniach wypracowanych w pozostałych kraje UE, co przyczyni się do ograniczenia negatywnych skutków a wręcz do wyeliminowania zbyt pochopnego i restrykcyjnego działania. Zwracamy uwagę na potrzebę przeprowadzenia z wyprzedzeniem akcji informacyjnej i szkoleń dla rolników o wymogach nakładanych wdrażanymi przepisami.

PREZES IZBY
Leszek Grala

Poniżej odpowiedź dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu:

W odpowiedzi na pismo z dnia 20 czerwca 2017 r. dotyczące zasięgu obszaru szczególnie narażonego na terenie działania RZGW we Wrocławiu, w szczególności w granicach województwa dolnośląskiego, przekazuję następujące informacje i wyjaśnienia.

Ustawa z dnia 18 lipca 2017 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1121) zobowiązuje dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej (rzgw) do określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych (OSN), z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (art. 47 ust. 3) oraz do dokonywania okresowej, co 4 lata, weryfikacji wód wrażliwych i OSN (art. 47 ust. 4). Zgodnie z art. 47 ust. 5 ustawy Prawo wodne wyznaczenia i weryfikacji wód wrażliwych oraz OSN dokonuje się w oparciu o pomiary dokonywane w ramach państwowego monitoringu środowiska. Prace prowadzi się zgodnie z wymogami rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2002 r. nr 241 poz. 2093).

W 2015 roku dyrektorzy rzgw przystąpili do prac mających na celu weryfikację wód wrażliwych i OSN. Prace te zostały zrealizowane wg jednolitego dla wszystkich rzgw opisu przedmiotu zamówienia, z zastosowaniem bardziej rygorystycznego niż w poprzednich cyklach podejścia do identyfikacji wód wrażliwych oraz wskazywania zasięgu OSN. Opis przedmiotu zamówienia przygotowany został zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, rozporządzenia Ministra Środowiska z 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz z uwzględnieniem postanowień wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 20 listopada 2014 r. w sprawie C-356/13 (tzw. skarga azotanowa).

Wyznaczone w Polsce w 2017 roku, w tym również na terenie działania RZGW we Wrocławiu, obszary szczególnie narażone stanowią zdecydowanie większy (ok 80% powierzchni kraju) i zwarty obszar, co w znacznym stopniu koresponduje z przedstawionym Komisji Europejskiej sposobem wykonania wyroku w sprawie C-356/13 oraz ma zoptymalizować wdrażanie jednakowego dla wszystkich OSN Programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych.

RZGW we Wrocławiu w 2015 roku zlecił IMGW Oddział we Wrocławiu realizację pracy pod tytułem: „Identyfikacja na obszarze działania RZGW we Wrocławiu wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych wraz ze wskazaniem obszarów szczególnie narażonych”. Zakres pracy obejmował następujące etapy:
1. Identyfikacja wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych:
1.1 Zestawienie i analiza wyników badań monitoringowych Państwowego Monitoringu Środowiska azotu azotanowego/azotanów w wodach powierzchniowych i podziemnych.
1.2 Zestawienie i analiza wyników badań monitoringowych Państwowego Monitoringu Środowiska wskaźników eutrofizacji w wodach powierzchniowych.
1.3 Określenia trendu zmian jakości wód powierzchniowych i podziemnych.
1.4 Wykaz wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych wraz z uzasadnieniem wskazania jako woda wrażliwa.
2. Identyfikacją obszarów szczególnie narażonych na odpływ związków azotu ze źródeł rolniczych fOSNI:
2.1 Charakterystyka przestrzenna obszaru działania RZGW we Wrocławiu ze szczególnym uwzględnieniem stanu rolnictwa.
2.2 Wykaz obszarów szczególnie narażonych (OSN), z których odpływ związków azotu ze źródeł rolniczych do wód wrażliwych należy ograniczyć, wraz z uzasadnieniem.
3. Wizualizacja wód wrażliwych oraz granic proponowanych OSN.
4. Przygotowanie projektu rozporządzenia wraz z uzasadnieniem.

Oceny jakości wód ze względu na przekroczenia stężeń azotanów w wodach powierzchniowych i podziemnych oraz wskaźników eutrofizacji w wodach powierzchniowych dokonano zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. W ramach pracy Wykonawca dokonał również analizy stanu rolnictwa (koncentracja produkcji zwierzęcej, struktura zasiewów, zużycie nawozów) na obszarze działania RZGW we Wrocławiu z wykorzystaniem dostępnych danych.

Na podstawie wyników pracy „Identyfikacja na obszarze działania RZGW we Wrocławiu…”, z uwzględnieniem: doświadczeń z poprzednich okresów, konieczności ustanowienia i optymalizacji wdrażania na wyznaczonych OSN Programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, jak również wyników analogicznych prac przeprowadzonych przez inne rzgw, podjęto decyzję o objęciu zasięgiem OSN całego regionu wodnego Środkowej Odry.

Projekt rozporządzenia Dyrektora RZGW we Wrocławiu w sprawie określenia w regionie wodnym Środkowej Odry wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszaru szczególnie narażonego, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć został uzgodniony z właściwymi wojewodami na podstawie art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 525 ze zm.). Zarówno ustawa Prawo wodne jak i rozporządzenie wykonawcze w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych nie przewidują obowiązku dokonywania konsultacji na etapie wyznaczania oraz weryfikacji wód wrażliwych i OSN. Obowiązek taki istnieje w kolejnym kroku, tj. na etapie opracowywania dla wyznaczonych OSN programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (art. 47 ust. 9 pkt 3 ustawy Prawo wodne oraz § 3 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2003 r. nr 4 poz. 44).

Informuję, że aktualnie na żadnym z OSN w Polsce nie obowiązuje Program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, zatem nie ma z tego tytułu dodatkowych wymogów oraz konsekwencji dla rolników, o których mowa w Pana piśmie. Ustanowienie programu działań, dla obszaru całego kraju – po wejściu w życie procedowanej ustawy Prawo wodne lub dla OSN w przypadku gdyby w wyniku prac parlamentarnych przywrócono dotychczasowy sposób realizacji Dyrektywy Azotanowej w Polsce, zostanie poprzedzone przeprowadzeniem konsultacji społecznych. Ponadto wyjaśniam, że zarówno programy działań obowiązujące na OSN w poprzednim cyklu realizacji Dyrektywy Azotanowej jak i programy działań projektowane na cykl obecny, uwzględniają okresy przejściowe dla rolników. Wymogi wprowadzane są z uwzględnieniem czasu niezbędnego dla przeprowadzenia szkoleń dla rolników oraz działań informacyjnych o objęciu danej gminy zasięgiem OSN oraz wymogach ustanowionego Programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych.

Prace zmierzające do realizacji obowiązku ustawowego przypisanego dyrektorom rzgw w art. 47 ust. 7 obowiązującej ustawy Prawo wodne, tj. ustanowienia programów działań na wyznaczonych w 2017 roku OSN, zostały wstrzymane. Uwzględniając stopień zaawansowania prac nad nową ustawą Prawo wodne, która zmienia podejście do realizacji Dyrektywy Azotanowej w Polsce, została podjęta decyzja zgodnie z którą przedmiotem dalszych prac międzyresortowej Grup Roboczej ds. Rolnośrodowiskowych (GR ds. RŚ) ma być krajowy, a nie OSN-owy, program działań. W pracach GR ds. RŚ uczestniczą również przedstawiciele resortu rolnictwa: Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu, Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Instytutu Zootechniki PIB w Krakowie, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Krajowej Stacji Chemiczno- Rolniczej. Planowane jest włączenie w skład GR ds. RŚ przedstawiciela Krajowej Rady Izb Rolniczych. Przedstawiciel KRIR uczestniczył w 2015 roku w pracach Zespołu, który przygotował projekt programu działań dla obszaru całego kraju. Na jego podstawie został przygotowany projekt rozporządzenia wykonawczego do procedowanej ustawy Prawo wodne.

Prowadzenie szkoleń dla doradców rolniczych, rolników oraz ustanawianie programów finansowania nie leży w gestii rzgw. Jednakże w poprzednich cyklach pracownicy rzgw czynnie uczestniczyli w takich szkoleniach w ramach współpracy z ośrodkami doradztwa rolniczego oraz lokalnym samorządem. Ponadto włączamy się w proces rozpowszechniania informacji np. o prowadzonych przez ARiMR naborach wniosków w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych” finansowanego z budżetu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020, poprzez zamieszczanie tych informacji na stronie internetowej (zakładka: Dyrektywa Azotanowa/Aktualności). Resort rolnictwa uczestnicząc w pracach GR ds. RŚ dysponuje dostępem do informacji o projektowanych zmianach i wymogach dla rolników, co umożliwia planowanie działań w zakresie niezbędnych szkoleń oraz programów wsparcia.